İlaç Fiyatlarında Neler Oluyor?
Her yıl sonuna doğru tartışılan, basında bolca haber çıkan “ilaç bulunamıyor” haberlerinin nedenini hepimiz merâk ederiz. Sektör temsilcilerinden de bu konuda açıklamalar gelir ve ilaç fiyatlarına gelecek zammı tartışırlar. Gelin bu konuya biraz değinelim.
Öncelikle bir çok ülkede olduğu gibi ilaç fiyatları serbest piyasa koşullarına göre değil devlet tarafından Sağlık Bakanlığı marifeti ile belirlenmektedir. Bakanlık yayınlamış olduğu İlaç Fiyat Kararnâmesi ile bu düzenlemeyi gerçekleştirir ve belli dönemlerde güncelleme yaparak piyasaya yön verir.
Bu noktada Nisan 2004’ten beri uygulanmakta olan 2 yöntemin izahını yaparak konunun yavaş yavaş derinlerine inelim. Belirtilen tarihte yapılan değişiklik ile “referans fiyat” ve “EUR kuru” hayatımıza girdi.
Referans fiyat Avrupa’da 5 ülkenin (Portekiz, İspanya, Fransa, İtalya, Yunanistan) ilaç fiyatlarının içinden en düşük olanın referans olarak kabul edilmesi olarak kısaca tarif edilebilir. EUR kuru ise referans fiyatın TL’ye dönüştürülmesi için kullanılan çapraz kuru ifade etmektedir. TL olarak hesaplanan referans fiyat ise ilacın niteliklerine göre (Türkiye’de bulunma durumu, orjinal ya da muadil olma durumu, 20 yıldan daha eski olma durumu gibi) farklı oranlarda hesaplanarak izin verilen piyasa fiyatına dönüştürülmektedir.
Aralık ayında ve bazı durumlarda yıl içinde referans fiyat kontrolü ile ilaçların fiyatı referans ülkelerdeki en düşük fiyat temel alınarak artış ya da azalış yönünde değiştirilmektedir. Belli aralıklarla hesaplamada kullanılan kur güncellenerek fiyatlar yeniden hesaplanmaktadır. Temmuz 2005 ve Eylül 2007’deki istisnalar dışında bu güncelleme yukarı yönlü olmuştur. Kurdaki yukarı yönlü ivmenin artmasıyla da bu güncelleme 2016 yılında îtibâren mutad olarak her yıl başında yapılmaktadır.
Bu noktada kurdaki güncellemelerin tarihçesine bir göz atalım.
| Tarih | Referans Kur | Tarih | Referans Kur |
|---|---|---|---|
| 13.04.2004 | 1,6317 | 21.07.2015 | 2,0787 |
| 22.07.2004 | 1,7744 | 22.02.2016 | 2,1166 |
| 7.07.2005 | 1,6178 | 6.01.2017 | 2,3421 |
| 29.06.2006 | 1,6987 | 14.02.2018 | 2,6934 |
| 3.08.2006 | 1,7795 | 14.02.2019 | 3,4037 |
| 1.09.2006 | 1,8604 | 18.02.2020 | 3,8155 |
| 28.09.2007 | 1,7280 | 19.02.2021 | 4,5786 |
| 10.06.2008 | 1,8144 | 21.02.2022 | 6,2925 |
| 16.02.2009 | 1,9595 | 8.07.2022 | 7,8656 |
| 18.05.2015 | 2,0000 | 14.12.2022 | 10,7578 |
Görüleceği üzere referans kur uygulamasının başladığı Nisan 2004’ten sonra 2017 yılına kadar 2TL mertebesinde olan EUR kuru sonrasında kademeli olarak artırılmış ve 2022 yılında istisnâi olarak 3 kez artırılarak 10,7578TL mertebesine kadar çıkmıştır.
Bu noktada Türkiye ilaç pazarının büyüklüğünün yıllara göre değişimine bir göz atalım.
Özellikle son yıllarda EUR kur artışından kaynaklı fiyatlardaki değişim nedeniyle pazarın değer olarak hızla büyüdüğünü görebiliriz. Kutu olarak büyüklük ise 2020 yılındaki salgın kaynaklı kısa dönemli düşüş dışında artış eğilimini sürdürmektedir. Bu aşamada pazarın EUR temelinde büyüklüğündeki değişim bize farklı bir bakış açısı verebilir.
2010 yılına kadar kutu artışı ile EUR değer artışı birbirine eş güdümlü olarak artmakla berâber 2011 yılından îtibâren kutudaki artışın pazarın EUR değerine yansımadığını net bir şekilde görüyoruz.
Peki referans kurun gerçek kur ile karşılaştırması yapıldığında karşımıza nasıl bir sonuç çıkıyor?
Bu graifk bize yukarıdaki 2010 yılından sonraki pazarın kutu olarak büyümesine rağmen EUR değerinde büyümemesini büyük ölçüde izah etmektedir. 2010 yılı sonrası gerçek kura nispeten referans kurun düzenli olarak düştüğü ve 2021 sonunda %23 ile dip noktayı gördüğünü söyleyebiliriz. Bu sene yapılan istisnâi ve toplamda %135’i bulan 3 artışın gerekçesinin de bu aşırı düşük kur oranı olduğunu söylemek gerekir.
Kırılma anı olarak 2010 yılını aldığımızda referans / gerçek kur oranının %98 mertebesinde olduğunu görüyoruz. Bu noktada bir senaryo oluşturarak eğer referans kur bu oranı muhafaza edecek şekilde artırılsaydı karşımızda nasıl bir ilaç pazarı olacağına bakalım.
2010 yılını başlangıç alarak kuru her yıl gerçek değeri kadar artırdığımızda karşımıza bugünkü 107 milyar TL yerine 282 milyar TL’ye tırmanan bir pazar büyüklüğü çıkıyor. Bu büyüklük bugünkü ilaç fiyatlarının %150 mertebesinde yüksek olacağı gerçeği ile karşımıza çıkmaktadır.
EUR değerine baktığımızda ise pazarın 6,5 milyar EUR yerine 16,2 milyar EUR olarak hesaplandığını görüyoruz. 2022’de 175 milyar TL ve 9,8 milyar EUR olmak üzere bu fark 12 yıl toplamında 425 milyar TL ve 51,1 milyar EUR olarak hesaplanabilir.
Bir açıdan bakıldığında ilaç firmalarının yılda ortalama 4 milyar EUR kaybettiğini söyleyebilirken diğer taraftan da ülkemizin sağlık sisteminin (kamu ve bireyler toplamında) yıllık ortalama 35 milyar TL tasarruf ettiği de söylenebilir.
Bu noktada firmaların sürdürülebilir üretim yapabilmesini sağlamak ve ülkemizin sağlık giderlerinde tasarrufunun mümkün olan en üst seviyede olması arasında dengenin kurulması oldukça büyük önem taşımaktadır.