Paramızın Değeri – Enflasyon / Döviz Kuru Penceresi
Bir müddettir aklıma takılıyordu ve yavaş yavaş hazırlık yapıyordum. İktisatçıların çokça kullandığı “aşırı değerli TL”, “paramızın değeri düştü” vb gibi ifadeler ile biz sıradan insanların anladığı “döviz kuru artarsa para değer kaybediyor” ya da “düşerse değer kazanıyor” algısı arasındaki nüansı anlamak istiyordum.
Bu nedenle uzun bir geçmişe dönük aylık enflasyon verisi ile döviz kuru verilerini derleyerek incelemek istedim. Başlangıç noktası Şubat 1994’te hem TÜFE hem de ABD Doları 100 olacak şekilde aylık olarak her iki endeksi de günümüze kadar getirdik. Bakalım karşımıza nasıl bir görüntü çıkacak?
Grafiğe baktığımızda özellikle 2002’den îtibâren Dolar endeksinin TÜFE’ye göre daha aşağıdan seyrettiğini görüyoruz. Kısacası enflasyon karşısında değer kaybeden Türk Lirası’nın aynı şekilde dolar karşısında değer kaybetmediğini söyleyebiliriz.
Ancak bu sonuca varmadan önce göze almamız gereken bir unsur daha var. O da ABD’de de enflasyonun “sıfır” olmadığı. Bu da aslında ABD Doları’nın da kendi içinde değer kaybettiğini gösteriyor. Bu nedenle veride bir enflasyon düzeltmesi yapmamız gerekiyor. Düzeltilmiş Dolar endeksi ile grafiğimize tekrar bir göz atalım.
Bu şekilde bakıldığında her iki endeksin de birbirini daha yakın takip ettiğini görebiliyoruz. Yine de 2020 sonrası belisrgin bir ayrışma olduğunuda söyleyebiliriz. Ancak grafiğin ölçeğinin büyk olması nedeniyle tüm bu yorumları yapmak için biraz daha karşılaştırmaya yönelik olarak veri oluşturmak doğru olacaktır. Bu aşamada her iki endeksin birbirlerine göre oranlarına bakmak doğru olacaktır. Böylece ölçekten gelen görsel yanılmayı aşabiliriz.
Ciddi dalgalanmalar var. Düz mantıkla baktığımızda enflasyon da döviz kurundaki artış da paramızın değer kaybını gösteriyorsa bu oranın 1 olmasını bekleriz. Gelin bir kabul aralığı çizelim ve grafiği sonra yorumlayalım.
%80-120 aralığı ile birlikte referans çizgisi çizildiğinde yorumlama şansımız oluyor. 1994-2003 döneminde bu aralığın içinde seyreden TÜFE / Dolar endeksi oranının 2003 sonrası 1,90’ı aşacak kadar yüksekten gittiğini, 2016 ile referans aralık içine girdiği ve 2020 sonlarında ise bu sefer referans aralığı aşağı yönde kırdığını görüyoruz.
İşte tam da burada 2003-2016 yıllarında sıklıkla duyduğumuz “aşırı değerli Türk Lirası” ifadesinin mânâsını açıklamış oluyoruz. 2020 sonrası ise “kur olması gereken seviyenin üstünde” ifadesi de aslında karşılık bulmuş oluyor.
Peki eşit nokta olan 1 oranını muhafaza etseydik kur şu an kaç olmalıydı? Bu sorunun cevabını hesaplamak mümkün: 11,52 (9,21-13,82)
Peki önümüzdeki süreçte bizi ne bekliyor? Burada kur artışına yapılan müdahalenin mihenk noktası olan Aralık 2021 tarihi sonrası döneme odaklanarak anlayabiliriz. Yaklaşık 1 yıldır bu orandaki değişime bakarak önümüzdeki dönemi ön görebilir miyiz?
Kısa döneme odaklandığımızda Aralık 2021’de 0,53 ile dip noktayı gören TÜFE / Dolar endeksi oranının 11 ayın sonunda ancak 0,62’ye kadar yükselebildiğini görüyoruz. Bu da aynı eğilimin devam etmesi halinde bizi önümüzdeki yıl sonunda 0,73 seviyesine yakın bir yere götürecektir. Gelin bu seviyeye ve ±%10 sapma ile alt ve üst seviyelere göre önümüzdeki sene sonunda ABD Doları için bir tahminde bulunalım. Ancak bu tahmini yapabilmek için 2 parametreyi daha göz önünde tutmamız gerekiyor: 2023 Türkiye enflasyonu (%35-%50-%65) ve ABD enflasyonu (%3-%8).
| TR TÜFE (%) | ABD TÜFE (%) | Adil Değer (Oran: 1,00) | Oran: 0,81 | Oran: 0,73 | Oran: 0,65 |
|---|---|---|---|---|---|
| 35 | 8 | 14,75 | 18,08 | 20,03 | 22,50 |
| 35 | 3 | 15,67 | 19,18 | 21,28 | 23,90 |
| 50 | 8 | 16,48 | 20,34 | 22,57 | 25,35 |
| 50 | 3 | 17,51 | 21,61 | 23,98 | 26,93 |
| 65 | 8 | 18,33 | 22,63 | 25,10 | 28,20 |
| 65 | 3 | 19,47 | 24,04 | 26,67 | 29,95 |
Görüleceği üzere en iyi senaryo Türkiye’de enflasyonun en düşük (%35), ABD’de enflasyonun en yüksek (%8) ve TÜFE / Dolar endeksi oranının en yüksek olduğu (0,81) değer olan 18,08 iken en kötü senaryo ise Türkiye’de enflasyonun en yüksek (%65), ABD’de enflasyonun en düşük (%3) ve TÜFE / Dolar endeksi oranının en yüksek olduğu (0,65) değer olan 29,95.
Aynı zamanda her senaryo için de adil değeri hesapladığımızda 14,75 ile 19,47 arasında değiştiğini görebiliriz.
Şu aşamaya kadar değişik senaryolar için hesaplama yaptık. Bunları sonsuza kadar çıkartmak mümkün.
Peki sizce en yakın senaryo hangisi?
Ben fikrimi söylersem; Türkiye TÜFE: %35, ABD Enflasyon %3 ve TÜFE / Dolar endeksi oranı 0,68 olarak ön görmekteyim.
Bu da ABD Doları’nın 2023 yılı sonunda 23,04 ve adil değerinin ise 15,67 olduğu senaryodur.