Benzinde Zam Beklemez Ama İndirime Gelince Orada Dur!
Geçtiğimiz yılın son aylarında döviz kurlarındaki artış ve bu yıl Şubat ayı sonunda Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla petrol fiyatlarının hızlı yükselişi ile önlenemez artış eğilimine giren benzin fiyatlarında geçtiğimiz hafta uzun zamandan beri ilk defa indirim yapıldı.
Her fiyat artışında tartıştığımız maliyetlere dayalı zamların hemen yansıtılması ancak indirimlerin ise gecikmesini benzin fiyatlarında da yaşadığımıza dair bir çoğumuzun şüphesi bulunuyor. Bu durumu gelin sayıların gözüyle biraz irdeleyelim.
Öncelikle benzin fiyatları ile petrol fiyatları arasındaki ilişkiyi belirlememiz gerekiyor. Ülkemizde bu durum 2 bileşene bağlı: uluslararası petrol fiyatı (ABD Doları/varil) ve döviz kuru (TL/ABD Doları). Bu iki veri kullanılarak petrolün varil fiyatını TL olarak hesaplayacağız ve pompa fiyatları ile mukayese edeceğiz.
Grafiğin genelinde bir uyum net bir şekilde görülebiliyor. Ancak başlangıçtaki ilk bir hafta ve Şubat sonundan sonraki dönemde ayrışmalar olduğunu da söylemekte fayda var.
İlk olarak başlangıç dönemine bakalım. Bu dönemde brent petrol fiyatı yüksekten düşüşe geçtiği ve eski seviyesine gelmese de tekrar yükseldiği dönemde benzin fiyatının hep sabit kaldığını sonrasında uyum sağladığını görüyoruz.
20-31 Aralık döneminde ne değişiklik olduğunu kontrol ettiğimizde devletin Ekim ayından îtibâren benzindeki ÖTV miktarını sıfıra düşürdüğünü ancak 24 Aralık îtibâriyle tekrar ÖTV uygulamaya başladığını görüyoruz. 21 Aralık’ta döviz kurunun ani düşüşü ile brent petrolün TL değerindeki düşüşün ÖTV’nin uygulanması ile benzin fiyatlarına yansıtılmadığını görebiliyoruz.
Bu yorumu doğrulamak için geriye doğru sanki ÖTV uygulanmış gibi bir hesaplama yaparak grafiğimize tekrar bir bakalım.
Şu an sanki daha uyumlu gözüküyor. Bu da yorumumuzun büyük ölçüde doğruluğuna işaret ediyor. Bu durumda bundan sonraki değerlendirmelerimize sanki 20-24 Aralık arasında da ÖTV varmış gibi devam edelim.
Döviz kuru ve brent petrol fiyatları günlük olarak değiştiği ve dolayısıyla bu iki değerin çarpımı ile hesaplanan brent petrolün TL değerinin de günlük dalgalandığını grafiğimizde görebiliyoruz. Ancak biraz daha sadeleştirmek ve bu değişim ile benzin fiyatlarındaki değişim arasındaki gün farklılığını anlayabilmek adına benzin fiyatlarında değişiklik yapılan günler deki ortalama brent petrol fiyatlarını görüntüleyelim.
Grafiği incelediğimizde brent petrol fiyatındaki aşırı hareketin olduğu dönem (Şubat sonu) dışında genel olarak birbirine paralel bir seyir takip ettiğini görebiliyoruz. Dalgalanmanın yüksek olduğu dönemde ise düşüş ve artışa verilen tepkide gecikmeler yaşandığını söyleyebiliriz.
Bu dönemi biraz daha ayrıntılı incelersek brent petroldeki fiyat değişimlerinin benzin fiyatlarına yansımasının ne kadar zamanda gerçekleştiğini görebiliriz.
Yansımalar arasındaki fark net bir şekilde görülmektedir. Fiyatlardaki oynaklık arttıkça gecikmenin de uzadığını görüyoruz. Burada fiyat düşüşündeki gecikmenin daha uzun olduğu dikkatimizi çekiyor.
Başlangıçtaki sorumuza gelirsek fiyat düşüşleri her zaman daha mı geç yapılıyor? Şu an öyle gibi gözüküyor. Ancak burada brent petrol fiyatlarındaki 8 Mart zirvesinin benzin fiyatlarına yansımadan 9 Mart’ta düşüş gerçekleştiği de dikkatimizi çekiyor. Kısacası henüz bu sonuca varmak için erken diyebiliriz.
Son kararımızı vermeden önce ortaya bir tahmin koyarak takibimize devam edelim. 9 Mart’taki şok düşüş sonrası belli bir noktada dengelenmeye doğru gittiğini söylemek mümkün. Brent petrol fiyatının mevcut seviyesini koruması hâlinde benzin fiyatında beklenen indirim ve tarihini tahmin edebiliriz.
Eğer 20 Mart’ta benzin fiyatında 1,0-1,2 TL civarında bir indirim kararı gelirse ilk düşüşteki 7 günlük gecikmenin ters yönlü ani hareket ve yansıtılmayan artışın karşılığı olduğunu düşünebiliriz. Ancak indirim 21 Mart ve sonrasına kalırsa gerçekten indirimlerin zamlardan daha gecikmeli olduğu kanaatine varabiliriz.
Tabî ki bu tahmin brent petrol fiyatının ve döviz kurunun sabit kalması varsayımı üzerine kuruludur. Kısacası brent petrolün varil fiyatının grafikten de anlaşılacağı üzere 1530 TL mertebesinde kalması durumunda geçerli bir yorumdur.
Göreceğiz…