Kimden Alıyor, Kime Satıyoruz (2000-2019)

Dış ticârette verdiğimiz açık ülkemizin en ciddi iktisâdi sorunu olarak çözülmeyi bekliyor. Geçtiğimiz dönemde değişik başlıklarla (1969-2019 Dış Ticâret Verilerine Genel Bakış, Dış Ticârette 51 Yıldır Nâmağlup Fasıllar) genel bir değerlendirme yapmaya çalıştık.

Sonrasında ise bâzen gündem bâzen de şahsî merâkımız ile ürün gruplarına ya da münferit ülke değerlendirmelerimize (Mineral Yakıtlar (Fasıl 27) – Dış Ticâretteki Konumu, Venezuella Peynir Sektörümüzü Bitirecek!.., Dış Ticâretteki Kara Delik – Teknoloji İthâlatı, Dışa Bağımlı Besleniyoruz: Tarım ve Hayvancılıkta İthâlat, Fransız Mallarına Boykot!.. Kime Yarar, Kime Zarar?) devam ettik.

Bugün ülke temelinde son 20 yıldaki ticâretimizi masaya bir yatıralım istedik. İlk olarak kaç ülke (özerk bölge) ile ticâret yapıyoruz onu tespit edelim.

Yıllar içinde değişen siyâsî şartlar ve yeni yeni ülkelerin ya da özerk bölgelerin îlân edilmesi ya da birleşmelerin olması ile şüphesiz ki seneler içinde bu sayının oldukça değişken olduğunu belirtmekte fayda var. O nedenle çok büyük bir anlam atfetmemekle birlikte 2000 yılında 193 ülke ile ticârî ilişkimiz varken 2016 yılında en yüksek sayıya 232 ile ulaştığımızı görüyoruz. 2019 yılında ise 225 ülke ile alışverişimiz olduğunu söyleyebiliriz.

Şüphesiz ticâret çift taraflı bir işlem; alış (ithâlat) ve satış (ihrâcat)… Peki en büyük müşterimiz ve en büyük tedarikçimiz kim? Gelin yıllara göre ilk 10 listelerine bir bakalım!

Ülke	2000- 2002	2003	2004	2005- 2006	2007	2008	2009
Almanya	+	+	+	+	+	+	+
ABD	+	+	+	+	+	+	+
Birleşik Krallık	+	+	+	+	+	+	+
İtalya	+	+	+	+	+	+	+
Fransa	+	+	+	+	+	+	+
İspanya	+	+	+	+	+	+	+
Rusya	+	+	+	+	+	+	+
Hollanda	+	+	+	+	+
İsrail	+	+	+
Belçika	+
Yunanistan		+
Irak			+	+		+	+
Romanya				+	+	+
BAE					+	+	+
İsviçre							+
İran

Ülke	2010- 2014	2015	2016	2017	2018	2019
Almanya	+	+	+	+	+	+
ABD	+	+	+	+	+	+
Birleşik Krallık	+	+	+	+	+	+
İtalya	+	+	+	+	+	+
Fransa	+	+	+	+	+	+
İspanya	+	+	+	+	+	+
Rusya	+
Hollanda			+	+	+	+
İsrail				+	+	+
Belçika					+
Yunanistan
Irak	+	+	+	+	+	+
Romanya						+
BAE	+	+	+	+
İsviçre	+	+
İran		+	+

İhrâcat açısından baktığımızda;

– 6 ülkenin (Almanya, ABD, Birleşik Krallık, İtalya, Fransa ve İspanya) her dâim ilk 10’da yer aldığını görüyoruz.
– Rusya’nın ise 15 yıl boyunca ilk 10’da yer aldıktan sonra 2015 ve sonrasında bu listeden çıktığını görüyoruz.
– Irak ise 2004’te ilk kez listeye girdikten sonra 2007’deki bir yıllık ara hâricinde sürekli listede kalmaya devam etmiştir.
– BAE’nin ise 2007-2017 arasında 11 yıl boyunca listede olduğunu da görüyoruz.
– Diğer 7 ülke ise zaman zaman listede yerini alıp listeden çıkmaktadır.

Peki 20 yılın toplamında en fazla ihrâcat yaptığımız ilk 10 ülkeye ne kadar satış yapmışız?

Ülke	İhrâcat (ABD Doları)	Toplamdaki Payı (%)
Almanya	228,026,578,594	10.6
Birleşik Krallık	148,493,684,016	6.9
İtalya	124,296,350,711	5.8
Irak	110,464,435,352	5.1
Fransa	104,671,431,729	4.9
ABD	103,879,402,018	4.8
İspanya	77,032,900,156	3.6
BAE	71,537,239,195	3.3
Rusya	71,497,994,890	3.3
Hollanda	56,543,769,580	2.6
İlk 10 Ülke	1,096,443,786,241	51.0

Burada gördüğümüz toplam ihrâcatımızın yarısını ilk 10 ülke ile yapıyoruz. Bu da bize kısıtlı bir alanda ürünlerimizi pazarladığımızı gösteriyor. Bunu ileride daha ayrıntılı inceleyeceğiz.

Ülke	2000	2001	2002- 2004	2005	2006	2007- 2008	2009	2010
Almanya	+	+	+	+	+	+	+	+
İtalya	+	+	+	+	+	+	+	+
ABD	+	+	+	+	+	+	+	+
Rusya	+	+	+	+	+	+	+	+
Fransa	+	+	+	+	+	+	+	+
Birleşik Krallık	+	+	+	+	+	+	+	+
İspanya	+	+	+	+	+		+	+
Japonya	+	+	+
Belçika	+
Hollanda	+
Cezayir		+
İsviçre		+	+	+	+	+
Çin			+	+	+	+	+	+
Güney Kore				+				+
İran					+	+	+	+
Ukrayna						+	+
Hindistan
BAE

Ülke	2011- 2012	2013	2014- 2015	2016	2017	2018	2019
Almanya	+	+	+	+	+	+	+
İtalya	+	+	+	+	+	+	+
ABD	+	+	+	+	+	+	+
Rusya	+	+	+	+	+	+	+
Fransa	+	+	+	+	+	+	+
Birleşik Krallık				+	+	+	+
İspanya	+	+	+	+
Japonya
Belçika
Hollanda
Cezayir
İsviçre		+			+
Çin	+	+	+	+	+	+	+
Güney Kore	+		+	+	+	+	+
İran	+	+	+		+	+
Ukrayna
Hindistan	+	+	+	+		+	+
BAE		+					+

İthâlat açısından baktığımızda;

– 5 ülkenin (Almanya, İtalya, ABD, Rusya ve Fransa) her dâim ilk 10’da yer aldığını görüyoruz.
– İspanya ve Birleşik Krallık ise zaman zaman listeden çıkmakla beraber genel îtibâriyle bu listenin müdâvimi olduğunu söyleyebiliriz.
– Çin’in listeye 2002’de girdiği ve o tarihten îtibâren hiç çıkmadığı da gözümüze çarpıyor.
– Hindistan ve Güney Kore’nin dönem dönem listeden çıkmakla berâber son yıllarda listeye kalıcı olarak gireceğine dâir işâret verdiğini görüyoruz.
– Diğer 8 ülke ise zaman zaman listede yerini alıp listeden çıkmaktadır.

İthâlat için de 20 yılın toplamında ilk 10 ülkeden ne kadar alım yaptığımıza bir bakalım.

Ülke	İthâlat (ABD Doları)	Toplamdaki Payı (%)
Rusya	352,785,836,438	11.2
Almanya	331,270,891,895	10.6
Çin	291,523,056,972	9.3
ABD	184,199,146,873	5.9
İtalya	181,291,332,171	5.8
Fransa	135,323,536,609	4.3
İran	114,494,455,747	3.6
Birleşik Krallık	97,606,675,790	3.1
Güney Kore	87,749,594,838	2.8
İspanya	86,390,998,192	2.8
İlk 10 Ülke	1,862,635,525,525	59.3

Aynı ihrâcâtımızda olduğu gibi ithâlâtımızda da ilk 10 ülke %60 ile ciddi bir hacim tutuyor. İhrâcatta %50 olan bu oranın %60’a dayandığını görüyoruz. Bunu da ileride daha ayrıntılı incelemek üzere bir kenârda bırakalım.

Her iki listede de sürekli olarak ilk 10’da yer alan 4 ülke dikkatimizi çekiyor: Almanya, İtalya, ABD, ve Fransa.

En son toplam ticâretimizdeki ilk 10 ülkeye 20 yıl boyunca göz atalım.

Ülke	2000	2001	2002	2003- 2005	2006- 2007	2008	2009
Almanya	+	+	+	+	+	+	+
ABD	+	+	+	+	+	+	+
İtalya	+	+	+	+	+	+	+
Fransa	+	+	+	+	+	+	+
Birleşik Krallık	+	+	+	+	+	+	+
Rusya	+	+	+	+	+	+	+
İspanya	+	+	+	+	+	+	+
Hollanda	+	+	+	+
Belçika	+	+	+
Japonya	+
Cezayir		+
İsviçre			+	+			+
Çin				+	+	+	+
İran					+	+	+
Romanya					+
BAE						+
Irak

Ülke	2010- 2011	2012	2013- 2015	2016- 2017	2018	2019
Almanya	+	+	+	+	+	+
ABD	+	+	+	+	+	+
İtalya	+	+	+	+	+	+
Fransa	+	+	+	+	+	+
Birleşik Krallık	+	+	+	+	+	+
Rusya	+	+	+	+	+	+
İspanya	+		+	+	+	+
Hollanda						+
Belçika
Japonya
Cezayir
İsviçre
Çin	+	+	+	+	+	+
İran	+	+	+	+	+
Romanya
BAE		+		+
Irak	+	+	+		+	+

Toplam dış ticâret açısından baktığımızda;

– 6 ülkenin (Almanya, ABD, İtalya, İtalya, Fransa, Birleşik Krallık ve Rusya) her dâim ilk 10’da yer aldığını görüyoruz.
– İspanya’nın ise 2012’deki bir yıllık istisna dışında yine listenin müdâvimi olduğunu söyleyebiliriz.
– Çin’in listeye 2003’te girdiği ve o tarihten îtibâren hiç çıkmadığı da gözümüze çarpıyor.
– İran ve Irak’ın ise dönem dönem listeden çıkmakla berâber son yıllarda listeye kalıcı olarak gireceğine dâir işâret verdiğini görüyoruz.
– Diğer 7 ülke ise zaman zaman listede yerini alıp listeden çıkmaktadır.

Toplam dış ticâretimizde 20 yılın toplamında ilk 10 ülke ile acaba ne kadar alışveriş yapmışız?

Ülke	Dış Ticâret (ABD Doları)	Toplamdaki Payı (%)
Almanya	559,297,470,489	10.6
Rusya	424,283,831,328	8.0
Çin	325,511,641,609	6.2
İtalya	305,587,682,882	5.8
ABD	288,078,548,891	5.4
Birleşik Krallık	246,100,359,806	4.7
Fransa	239,994,968,338	4.5
İran	165,478,236,109	3.1
İspanya	163,423,898,348	3.1
Irak	118,614,278,144	2.2
İlk 10 Ülke	2,836,370,915,944	53.6

Daha sonra incelemek üzere mim koyduğumuz hususa gelelim ve ilk 10 ülkenin toplamdaki payları açısından son 20 yıla yıl temelinde bakalım, karşımıza ne çıkacak?

Bu grafikte bir şey dikkatimizi çekiyor. Şiddetleri farklı da her 3 başlıkta da yıllar geçtikçe ilk 10 ülkenin toplamdaki payının düştüğü… Özellikle ihrâcatta bu düşüş %66’tan başlayarak %48’e kadar gerçekleşmiştir. Nispeten daha az düşüş yaşanan ithâlatta ise düşüş dalgalanmalarla birlikte %61’den %57’ye olmuştur. Toplam ticâret ise her ikisinin de etkisiyle %62’den %51’e kadar düşmüştür.

Peki bu bize neyi gösteriyor? İlk 10’daki ülkelerin toplamdaki paylarının azalması aslında ticâretimizin çeşitlendiği ve az ticâret yaptığımız liste altı ülkeler ile daha fazla ticâret yaptığımıza işâret ediyor. Bunun özellikle ihrâcatta olması gerçekleşen büyümenin, mevcudun büyümesinden ziyâde yeni ve küçük pazarlarda büyümeden kaynaklandığının göstergesidir.

Bu eğilimin devam etmesi hâlinde dış ticârette siyâsî risklerin azalacağı ve dengenin bizim lehimize döneceğine şüphem yok.

Dış ticârette en önemli unsurlardan biri de açık / fazla verilmesidir. Bu konudaki rakamları 1969-2019 Dış Ticâret Verilerine Genel Bakış başlıklı yazımızda ayrıntılı ve daha geniş bir dönem için yapmıştık. Burada farklı bir bakışla denge konusunu değerlendireceğiz.

Aşağıdaki grafikte ticâret yaptığımız ülkelerin ne kadarında açık ne kadarında fazla verdiğimizin yıllar içindeki değişimini bulacaksınız.

Bu grafikte 2000 yılında ticâret yaptığımız ülkelerin yarısına karşı açık verdiğimizi görüyoruz. Ancak zamanla bu durumun değiştiği ve bu oranın çeyreğe kadar düştüğünü söyleyebiliriz. Başka deyişle yarısına karşı fazla verirken 4’te 3’üne karşı üstünlük sağlamış durumdayız.

Bu durumu ihrâcâtın ithâlâtı karşılama oranı ile ilişkilendirerek bir değerlendirelim.

Arada belirgin bir ilişki olduğu gözlerimizden kaçmıyor. Bu durumda dış ticâretin ülke temelinde tek tek ele alınması ve bizim güçlü olduğumuz ürün gruplarının muhatab ülkenin ihtiyaçları ile eşleştirmemiz oldukça önemli. Geldiğimiz son noktada 20 yılda 94’ten 60’a kadar düşürmeyi başardığımız açık verilen ülkelerin sayısını hızla 50’ye çekebilirsek dış ticâret dengesinin kafa kafaya geleceğini görmeliyiz.

Elimizde işlenecek çok ayrıntılı veri var ve daha derine girilebilir. Ancak bu analizimizi daha da uzatıp dağıtmamak adına biraz da yüzeysel olarak bırakmayı yeğliyoruz. Bu değerlendirmemizi yüksek ticâret hacmine sahip olduğumuz ülkeler kadar liste altı ülkelerle de ticâretimizi ilmek ilmek işlememiz gerektiğini tespit ederek kapatalım.

Daha sonraki paylaşımlarımızda daha küçük parçaları inceleyemeye çalışacağız.